Τα Μονοπάτια Ειρήνης δημιουργήθηκαν όταν πριν από κάποια χρόνια ήρθαν σε επαφή με την Κοιν.Σ.Επ. Paths of Greece από τον Ενωτικό Σύλλογο Λεχοβιτών “ο Προφήτης Ηλίας” έχοντας μόλις εξασφαλίσει μια χρηματοδότηση από το Ελληνογερμανικό Ταμείο του Μέλλοντος για την ανάπτυξη μονοπατιών στην περιοχή του Λεχόβου, στη Φλώρινα. Έτσι ξεκίνησε μια όμορφη συνεργασία, η οποία λίγους μήνες μετά κατέληξε στη δημιουργία μιας πεζοπορικής και μιας ποδηλατικής διαδρομής που αναδεικνύουν το φυσικό και πολιτιστικό πλούτο της περιοχής.
Το έργο υποστηρίχθηκε από το Γενικό Προξενείο της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη. Στόχος του είναι να δημιουργήσει προϋποθέσεις ήπιας, ποιοτικής τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή, και να ενδυναμώσει την αντίληψη πως μέσα από τα μονοπάτια και την εγγενή αξία της Φύσης μαθαίνουμε για το παρελθόν μας για να προχωρήσουμε προς ένα πιο ειρηνικό μέλλον. Εξ’ου και τα Μονοπάτια Ειρήνης.
Θέλοντας να περπατήσουμε νοητά στην πεζοπορική διαδρομή θα ξεκινήσουμε από το Λέχοβο, θα περάσουμε διαδοχικά από τους οικισμούς Ασπρόγεια, Νυμφαίο, Αγραπιδιά, Σκλήθρο, Λιμνοχώρι, για να καταλήξουμε πίσω στο Λέχοβο. Η πορεία μας έχει μήκος περί τα 40 χιλιόμετρα, και προτείνουμε να διανυθεί σε τέσσερις διαδοχικές μέρες.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν!
Το Λέχοβο είναι χτισμένο σε υψόμετρο 900 μέτρων, πάνω στο δρόμο που οδηγεί από τη Φλώρινα στην Καστοριά. Οι απαρχές του χωριού ανάγονται στα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας, τον 14ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα, το Λέχοβο υπήρξε προπύργιο του Ελληνισμού και αποτέλεσε καταφύγιο των Μακεδονομάχων που έδρασαν στη Δυτική Μακεδονία. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε τον Παύλο Μελά, τον Γεώργιο Κατεχάκη, τον Γεώργιο Δικώνυμο – Μακρή και τον Γεώργιο Σεϊμένη.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής, το 1943, το Λέχοβο πυρπολήθηκε για τρεις μέρες από τις κατοχικές δυνάμεις της Γερμανίας. Το χωριό κάηκε ολοκληρωτικά, πλην των εκκλησιών και των κτισμάτων δίπλα τους. Το μεγαλύτερο πλήγμα δέχτηκε η βιβλιοθήκη του χωριού με απώλεια 5.000 βιβλίων. Το 1998, το χωριό χαρακτηρίστηκε ως μαρτυρικό και εντάχθηκε στο “Δίκτυο Μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας”.
Στην πλατεία του χωριού, όπου βρίσκεται η αφετηρία του μονοπατιού, είναι συγκεντρωμένα πολλά σημαντικά κτήρια. Η ξυλόστεγη βασιλική του Αγίου Δημητρίου, που κηρύχθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο, έχει να επιδείξει πλούσια θρησκευτικά κειμήλια. Το παρακείμενο Λαογραφικό Μουσείο ιδρύθηκε το 1976 από τον Ενωτικό Σύλλογο Λεχοβιτών. Διαθέτει πλούσια συλλογή εκθεμάτων από εκκλησιαστικό υλικό, ιστορικά αντικείμενα και έγγραφα, εργαλεία και λίθινα αντικείμενα, υφαντά, στολές και πλούσια οικοσκευή. Απέναντι ακριβώς, στα γραφεία του Συλλόγου, στεγάζεται η βιβλιοθήκη του Λεχόβου, και αυτή έργο του Ενωτικού Συλλόγου. Σήμερα στη βιβλιοθήκη έχουν συγκεντρωθεί 7.500 τόμοι με σπάνιο αρχειακό υλικό της ιστορίας του χωριού και της ευρύτερης περιοχής.
Αφού λοιπόν επισκεφθούμε τα παραπάνω σημεία ενδιαφέροντος, θα γεμίσουμε τους ασκούς μας από τη Βρύση της πλατείας με το παγωμένο, πεντακάθαρο νερό και θα ξεκινήσουμε την πορεία μας διασχίζοντας αρχικά τα σοκάκια του χωριού. Αφήνοντας τα τελευταία σπίτια πίσω μας, συνεχίζουμε στα Μονοπάτια Ειρήνης, ανηφορίζοντας την πλαγιά για να φτάσουμε στο διάσελο του Προφήτη Ηλία.
Μια μικρή παράκαμψη μας οδηγεί στην ομώνυμη εκκλησία, κτίσμα του 1911, μέσα σε όμορφο δρυοδάσος. Από τις εικόνες της, ξεχωρίζει η “πυροφόρος ανάβαση” του Προφήτη Ηλία, η οποία κατά τη διάρκεια του εμφυλίου δέχτηκε πυροβολισμό από αντάρτη. Η παράδοση αναφέρει ότι την ίδια ημέρα, αεροπλάνο του εθνικού στρατού βομβάρδισε τις θέσεις των ανταρτών με αποτέλεσμα τον θάνατο του δράστη. Στις 20 Ιουλίου, κάθε χρόνο, πραγματοποείται στο λόφο πανηγύρι προς τιμήν του Αγίου, ενώ την Καθαρά Δευτέρα πραγματοποιούνται τα “Κούλουμα” όπου προσφέρεται δωρεάν πεντανόστιμη αλάδωτη φασολάδα.
Αφήνοντας πίσω μας το διάσελο του Προφήτη Ηλία, περπατάμε σε πυκνό δάσος οξιάς, σε ένα τοπίο πραγματικά παραμυθένιο. Η σημερινή του εικόνα όμως δεν αντιστοιχεί στην πολυτάραχη ιστορία της πλαγιάς αυτής, στους πρόποδες του όρους Βέρνο, καθώς λίγες εκατοντάδες μέτρα ψηλότερα από το μονοπάτι διεξήχθησαν κάποιες από τις πιο σημαντικές μάχες του Μακεδονικού Αγώνα, της Εθνικής Αντίστασης αλλά και του Εμφυλίου Πολέμου. Λίγο παρακάτω, στην τοποθεσία Χωράφι του Μήτρου, στις 29 Μαΐου του 1906, έλαβε χώρα η πιο πολύνεκρη μάχη του Μακεδονικού Αγώνα ανάμεσα στα ελληνικά σώματα και στα τουρκικά αποσπάσματα. Η μάχη διήρκησε 12 ώρες με εκατοντάδες θύματα. Με ηρωική έξοδο οι αντάρτες κατόρθωσαν να διασωθούν στο δάσος του Λεχόβου.
Συνεχίζοντας, περνάμε από την τοποθεσία “Ελενίτσα”. Είναι ένα μικρό ξέφωτο από το οποίο αντικρίζουμε για πρώτη φορά τα Ασπρόγεια στο βάθος. Εδώ η παράδοση αναφέρει πως μια μητέρα από το Λέχοβο, που η κόρη της ήταν παντρεμένη στα Ασπρόγεια, πήγαινε στο σημείο αυτό και έκλαιγε για την κόρη της. Από τη φράση του λυγμού της μητέρας “Αχ Ελενίτσα”, καθιερώθηκε και η ονομασία της τοποθεσίας.
Βγαίνοντας από το δάσος, προσεγγίζουμε τα Ασπρόγεια μέσα από αγροτικούς δρόμους. Δεξιά και αριστερά βλέπουμε χωράφια που καλλιεργούνται. Ανάμεσα στα χωράφια, συστοιχίες δέντρων τα διαχωρίζουν και παίζουν και το ρόλο ανεμοφράκτη για την προστασία των καλλιεργειών.
Τα Ασπρόγεια ή Στρέμπενο, όπως λεγόταν παλιά, βρίσκονται σε υψόμετρο 870 μέτρων και συγκροτήθηκαν περί το 1750. Ο οικισμός ενεπλάκη σε όλους του εθνικούς αγώνες. Στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου το χωριό διχάστηκε, με αποτέλεσμα τη σταδιακή μετανάστευση των κατοίκων. Στο χωριό υπάρχει ελληνικό σχολείο, το οποίο λειτουργούσε από το 1832. Κάηκε το 1903, ξαναχτίστηκε με χορηγία του Παύλου Μελά και σήμερα στεγάζει τον πολιτιστικό σύλλογο.
Αφήνοντας πίσω μας τα Ασπρόγεια, εφοδιαζόμαστε με νερό από τη βρύση του χωριού και κυρίως με κουράγιο, γιατί μας περιμένει μια ανηφόρα σχεδόν 400 μέτρων υψομετρικής διαφοράς. Το καλό είναι πως η κλίση του μονοπατιού είναι αρκετά ήπια, και μέσα σε πλούσιο δάσος με αιωνόβιες δρύες. Στα ψηλότερα σημεία του μονοπατιού, καθώς πλησιάζουμε το Νυμφαίο, η θέα είναι απεριόριστη και μας ανταμείβει για τον κόπο της ανάβασης. Μπροστά μας φύεται το πλούσιο δάσος, κάτω στον κάμπο βλέπουμε τις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα, και στο βάθος, φαίνονται τα λιγνιτωρυχεία της Πτολεμαΐδας. Εδώ να αναφέρω πως η αντίθεση αυτή, του φυσικού τοπίου, των δασών και των Λιμνών, με τα φουγάρα των λιγνιτωρυχείων είναι ένας από τους λόγους που τα μονοπάτια της περιοχής ονομάστηκαν μονοπάτια Ειρήνης. Προωθούν μια άλλη σχέση με τη φύση μας. Αυτή της ειρηνικής συνύπαρξης.
Φτάνουμε στο ψηλότερο σημείο της διαδρομής, στον οικισμό του Νυμφαίου, στα 1.300 μέτρα υψόμετρο. Πρόκειται για ένα από τα ψηλότερα χωριά της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1386 από Βλάχους, μετά από την εισβολή των Οθωμανών στη Δυτική Μακεδονία. Το αρχικό του όνομα, “Νιβεάστα” προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από τη λέξη “nives sta” που σημαίνει “εκεί που παραμένει το χιόνι”. Και πράγματι, το χειμώνα το χιόνι σκεπάζει πάντα το χωριό αυτό. Το Νυμφαίο υπήρξε ξακουστό κέντρο αργυροχρυσοχοΐας. Οι έμποροι εξήγαγαν τα κοσμήματά τους στην Ευρώπη και ίδρυαν οίκους στο εξωτερικό. Μετέπειτα ασχολήθηκαν με το εμπόριο καπνού και βαμβακιού. Απέκτησαν έτσι πλούτο αλλά και δίψα για παιδεία. Το χωριό αποτελεί υπόδειγμα ανάπτυξης ορεινών οικισμών, με δεκάδες καλοδιατηρημένα αρχοντικά, και σημαντικότερο κτήριο την εντυπωσιακή Νίκειο Σχολή. Πλησίον του Νυμφαίου βρίσκεται το καταφύγιο αρκούδας, που διαχειρίζεται η οργάνωση Αρκτούρος.
Αφού ξεκουραστούμε και περιηγηθούμε στα πέτρινα καλντερίμια του Νυμφαίου, αρχίζουμε την κατηφόρα, σ’ ένα εντυπωσιακό καλντερίμι, με τη θέα προς τον κάμπο να μας συνοδεύει σε κάθε ξέφωτο του πλούσιου δάσους. Στο δάσος αυτό ζουν αρκούδες, οπότε η παρουσία μας και η διάσχισή μας θα πρέπει να γίνεται με απόλυτο σεβασμό προς το ζώο αυτό. Ουσιαστικά περπατάμε στο σπίτι του…
Στη μέση της μεγάλης αυτής κατηφορικής διαδρομής, δύο εντυπωσιακά περάσματα μέσα από βράχια, που σύμφωνα με γεωλόγους είναι κατάλοιπα από παγετώνες, μαρτυρούν πόσο σημαντικό μονοπάτι ήταν αυτό τα παλιά χρόνια. Για να περνούν με ασφάλεια ζώα και άνθρωποι μέσα από τα βράχια, η κατασκευή του καλντεριμιού είχε απομακρύνει όλες τις ανωμαλίες του εδάφους σε πλάτος δυόμιση μέτρων, με πέτρες περίτεχνα τοποθετημένες που για χρόνια δεν έχουν μετακινηθεί.
Καταλήγουμε σιγά σιγά στον μικρό οικισμό της Αγραπιδιάς, όπου μπορούμε να κάνουμε μια μικρή στάση δίπλα στο δημοτικό σχολείο, πριν συνεχίσουμε την πεζοπορία μας μέσα στους κάμπους, με τα χωράφια που αλλάζουν εικόνα ανάλογα με την εποχή. Καταλήγουμε σε έναν μικρό λόφο, όπου ο Αρκτούρος διατηρεί το καταφύγιο Λύκου και το κέντρο Ελληνικού Ποιμενικού. Μια επίσκεψη αξίζει τον κόπο, για να κατανοήσουμε και να θαυμάσουμε αυτό το παρεξηγημένο ζώο.
Από εκεί, μια παραμυθένια παραρεμάτια διαδρομή μας οδηγεί στον οικισμό Σκλήθρο. Το Σκλήθρο αναφέρεται για πρώτη φορά σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1481.Ο πληθυσμός τους ήταν μεικτός, με οθωμανούς και χριστιανούς. Το 1886 είχε δύο εκκλησίες, δύο τεμένη, τρία χάνια και ένα σχολείο Αρρένων. Η σημασία και ο πλούτος του χωριού είναι εμφανής σε αρκετές οικίες με περίτεχνο αρχιτεκτονικό διάκοσμο. Στα 680 μέτρα υψόμετρο, είναι από τα χαμηλότερα σημεία της διαδρομής μας.
Από το Σκλήθρο, θα κινηθούμε προς το Λιμνοχώρι. Στο πρώτο τμήμα της πορείας μας, στο αριστερό μας χέρι βρίσκεται ένα φυτεμένο δάσος πεύκων. Με μια προσεκτική ματιά θα δούμε πως οι περισσότεροι κορμοί στο κάτω μέρους τους είναι πιο κοκκινωποί και ταλαιπωρημένοι. Καθώς ο φλοιός των πεύκων είναι τραχύς και σκληρός, είναι τέλειος για να ξύνουν την πλάτη τους οι αρκούδες της περιοχής! Στον λόφο αυτόν, ζουν βέβαια και λύκοι, και το όνομά του το μαρτυράει αυτό από παλιά. Ονομάζεται Λυκαβηττός, όπως και ο γνωστός λόφος του κέντρου της Αθήνας!
Το ενδιαφέρον σε αυτήν την πορεία μας κεντρίζει ένας θεόρατος βράχος που στέκει όρθιος, λίγο σαν τους βράχους αυτούς που στις ταινίες βλέπουμε λύκους να ανεβαίνουν πάνω τους και να αλυχτούν. Ο βράχος ονομάζεται Μαύρη Πέτρα, και στο σημείο αυτό, με εντυπωσιακή θέα και έλεγχο στο πέρασμα προς Καστοριά, είχε στηθεί πολυβόλο κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου.
Από τη Μαύρη Πέτρα, περνάμε το διάσελο και μετά από μια ευχάριστη πορεία σε δάσος νεαρών δρυών, φτάνουμε στην τοποθεσία ‘Ασπρη Πέτρα. Η Άσπρη Πέτρα, σε αντίθεση με τη Μαύρη, είναι στην ουσία κάτι χαμηλά αστραφτερά βράχια, που συχνά τα σκεπάζει η βλάστηση! Το σημείο προσφέρει πανοραμική θέα προς τις δύο λίμνες, ανάμεσα στις οποίες βρίσκεται το Λιμνοχώρι.
Το Λιμνοχώρι, όπως μαρτυράει το όνομά του, είναι παραλίμνιος οικισμός, στραμμένος προς την πιο μικρή από τις δύο λίμνες, τη Ζάζαρη. Το Λιμνοχώρι ήταν ένας μικρός οικισμός μουσουλμάνων. Σήμερα έχει λιγοστούς κατοίκους αλλά οι δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξής του είναι μεγάλες, καθώς διαθέτει θερμά λουτρά, τη λίμνη, τους ορεινούς όγκους, τα δάση και πολλά άλλα προτερήματα.
Όσον αφορά στη λίμνη Ζάζαρη, σύμφωνα με το θρύλο, δημιουργήθηκε όταν μια νύφη άφησε τις βρύσες του σπιτιού ανοικτές για να πνίξει την ανυπόφορη πεθερά της! Πάντα είχε τις ιδιαιτερότητές της αυτή η σχέση, φαίνεται…
Στην πραγματικότητα, η Ζάζαρη είναι μία από τις τέσσερις λίμνες της υδρολογικής λεκάνης που σχηματίζεται ανάμεσα στα όρη Βέρνο, Βόρας, Άσκιο και Βέρμιο. Οι τέσσερις αυτές λίμνες αποτελούσαν κατά τα προϊστορικά χρόνια σημαντικό τόπο κατοίκησης. Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην περιοχή ονομάστηκε “Πολιτισμός των Λιμνών”. Η Ζάζαρη και η διπλανή της λίμνη, η Χειμαδίτιδα, ανήκουν στο δίκτυο Natura 2000.
Συνεχίζουμε στα Μονοπάτια Ειρήνης, αφήνουμε πίσω μας τη Ζάζαρη και το Λιμνοχώρι, και προχωράμε τώρα στις όχθες της λίμνης Χειμαδίτιδας. Η λίμνη αυτή είναι ένα πολύ σημαντικό οικοσύστημα και ο σημαντικότερος τόπος αναπαραγωγής της βαλτόπαπιας, που θεωρείται απειλούμενο είδος. Κατά τα δύσκολα χρόνια των πολέμων και της Κατοχής, η λίμνη ήταν αυτή που έτρεφε όλους τους γύρω οικισμούς.
Στις όχθες της βρίσκονται και τρεις παραλίμνιοι εγκαταλελειμένοι οικισμοί, το Ίντσκο, η Χρυσόβιτσα και το Χειμάδι. Τα σπίτια στέκουν ερειπωμένα σήμερα, αλλά μαρτυρούν τη σημασία της λίμνης τα παλαιότερα χρόνια. Σήμερα μόνο λιγοστοί ψαράδες σχίζουν τα ρηχά νερά της λίμνης με τις επίπεδες βάρκες τους. Και πάλι αναφέρω, πως το μέρος αυτό είναι ειδυλλιακό και θα μπορούσε να αναπτύξει έναν ήπιο και πολύ αποδοτικό τουρισμό, με ευεργετικά οφέλη για την περιοχή.
Η πεζοπορία μας στα Μονοπάτια Ειρήνης κλείνει με μια μεγάλη ανηφόρα, με τη θέα στην πλάτη μας – ευκαιρία για συχνές στάσεις ξεκούρασης – η οποία μας οδηγεί πίσω στο Λέχοβο, απ’ όπου ξεκινήσαμε την ξενάγησή μας σε αυτήν την πολύ ξεχωριστή γωνιά της χώρας μας.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα Μονοπάτια Ειρήνης υπάρχει η ιστοσελίδα www.pathsofpeace.gr και διατίθεται δωρεάν εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα. Το έργο κατασκευάστηκε εξ’ ολοκλήρου από την Paths of Greece σε συνεργασία με τον Ενωτικό Σύλλογο Λεχοβιτών “Ο Προφήτης Ηλίας”.
