Τοποθέτησή μας σε σχέση με το σχέδιο Υπουργικής Απόφασης “Καθορισμός τεχνικών προδιαγραφών χάραξης, σήμανσης, διάνοιξης και συντήρησης των ορειβατικών – πεζοπορικών μονοπατιών” του Υπουργείου Περιβάλλοντος.

Γενική τοποθέτηση επί της Υ.Α. από την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση “Μονοπάτια της Ελλάδας”.

Η ανάγκη οργάνωσης του θέματος των μονοπατιών σε κρατικό επίπεδο είναι επιτακτική. Θεωρούμε πως το σχέδιο είναι μια καλή βάση για συζήτηση, αλλά χρειάζεται πολύ πιο διεξοδική δουλειά, από πολλούς φορείς και οργανώσεις του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, ώστε να καταλήξει σε μορφή και κατευθύνσεις που θα είναι χρήσιμες για τη Χώρα και τον τουρισμό της.

Οι γενικότερες προτάσεις μας είναι οι κάτωθι (κάνουμε και ξεχωριστό σχολιασμό επί των άρθρων):

1) Θεωρούμε απολύτως απαραίτητο να εμπλακούν στη συζήτηση και στη δημιουργία πλαισίου για τα μονοπάτια τα Υπουργεία Τουρισμού και Πολιτισμού, τα οποία έχουν εξίσου, ίσως και περισσότερη ευθύνη, σχετικά με το θέμα. Ειδικά το Υπουργείο Τουρισμού, ήδη από τον Ιούλιο του 2007 είχε δημοσιεύσει την “Πρόταση Πολιτικής για την Ανάπτυξη των Μονοπατιών στην Ελλάδα” (εφ’ εξής ΕΟΤ, 2007), η οποία βρίσκεται στο διαδίκτυο εδώ: http://goo.gl/XK5cKf)

2) Θεωρούμε επίσης αναγκαίο να εμπλακούν στη συζήτηση άλλοι δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς οι οποίοι έχουν δραστηριοποιηθεί στο χώρο των μονοπατιών τα τελευταία χρόνια.

3) Να υπάρξει σαφής διαχωρισμός και διαφορετική αντιμετώπιση μεταξύ ορειβασίας και πεζοπορίας. Η ορειβασία αφορά σε συγκεκριμένο κοινό, και από τον ίδιο τον όρο που την περιγράφει αφορά στα “όρη”. Αντίθετα, η πεζοπορία έχει να κάνει με διαφορετικά κοινά (η πρόσβαση σε ένα μονοπάτι μπορεί να ενδιαφέρει εξίσου ένα τουρίστα “ήλιου και θάλασσας” ή κάποιον που συμμετέχει σε κάποιο συνέδριο, με έναν επισκέπτη φυσιολατρικού τουρισμού ή οικοτουρισμού. Μπορεί να μην είναι βασικό κίνητρο για τους πρώτους, αλλά συμβάλλει στη διαμόρφωση της “θετικής εμπειρίας” που αποκομίζει ο επισκέπτης, η οποία είναι και το ζητούμενο στην παγκόσμια τουριστική κοινότητα. (ΕΟΤ, 2007).

4) Ο σχεδιασμός των μονοπατιών να γίνεται από ανθρώπους που έχουν εξειδίκευση στη δημιουργία δικτύων πεζοπορικών μονοπατιών που να είναι ικανό να προσελκύσει πεζοπόρους. Αυτό απαιτεί γνώσεις του ελληνικού και διεθνούς πεζοπορικού κοινού, των απαιτήσεών τους καθώς και γνώσεις πεζοπορίας.

5) Τα θέματα σήμανσης και προβολής (εκτός των Ευρωπαϊκών και Εθνικών μονοπατιών) να αφορούν αποκλειστικά το κάθε δίκτυο μονοπατιών, και να απαντούν σε απλούς κανόνες ασφάλειας και αισθητικής και να είναι ευκολονόητα. Η ομοιομορφία είναι πολύ επικίνδυνη, καθώς δεν έχει η κάθε περιοχή την ίδια δυναμική ανάπτυξης στην πεζοπορία

6) Το κάθε μονοπάτι ή δίκτυο μονοπατιών, να σχεδιάζεται βάσει πενταετούς σχεδίου ανάπτυξης, το οποίο να περιλαμβάνει: σχέδιο μονοπατιού (-ών), σήμανση, και συγκεκριμένες δράσεις προβολής.

7) Το Κράτος να δίνει κίνητρα για τη δημιουργία τοπικών ομάδων – συμβουλίων που θα αναλαμβάνουν να παρακολουθήσουν και να εξελίξουν περαιτέρω το μονοπάτι ή δίκτυο μονοπατιών της περιοχής τους.

8) Το Μητρώο μονοπατιών να είναι ένας κατάλογος όπου θα μπορούν να εγγράφονται όλα τα υφιστάμενα ή τα νέα μονοπάτια εθελοντικά, από όσους φορείς έχουν αρμοδιότητα – ευθύνη.

Συμπερασματικά, λόγω των πολλών ασαφειών και δυσκολιών που παρουσιάζει το εν λόγω σχέδιο Υ.Α., προτείνουμε τη δημιουργία ευρείας ομάδας εργασίας που θα απαρτίζεται από φορείς του Δημοσίου και ιδιωτικού τομέα όπου έχουν ασχοληθεί ενεργά και αποδεδειγμένα με τα μονοπάτια, η οποία θα έχει ως στόχο να θέσει το γενικό πλαίσιο ανάπτυξης των πεζοπορικών μονοπατιών. Η σύγκλιση της ομάδας εργασίας θα μπορούσε να γίνει και στα πλαίσια πανελλήνιου συνεδρίου για τα μονοπάτια. Προτείνουμε μέχρις ότου αυτή η ευρεία ομάδα εργασίας ή συνέδριο καταθέσει κείμενο συμπερασμάτων – προτάσεων, η διαβούλευση να παραταθεί ή τουλάχιστον το κείμενο συμπερασμάτων να ληφθεί υπόψη πριν την κατάρτιση του τελικού κειμένου της Υ.Α.

Διαφορετικά, και δεδομένου ότι η χρήση των μονοπατιών, που αποδεδειγμένα έχουν να κάνουν και με τον τουρισμό, δεν αφορά αποκλειστικά το Υπουργείο Περιβάλλοντος, τίθεται και θέμα νομιμοποίησης της Υ.Α.

Άρθρο 01 – Ορισμός – Σκοπός – Στόχος

Ο ορισμός θα πρέπει να επικεντρωθεί στο τί είναι πεζοπορία. Υπάρχει διαφορά μεταξύ πεζοπορίας και ορειβασίας και το σχέδιο Υ.Α. μπορεί να αφορά μόνο ένα από τα δύο. Η πεζοπορία είναι η πορεία πεζή, με τα πόδια, και η ύπαρξη ενός πεζοπορικού μονοπατιού βοηθάει σχεδόν όλους τους τύπους τουριστών – επισκεπτών ενός τόπου. Η ορειβασία, η ανάβαση σε κάποιο όρος δηλαδή, έχει πολύ μικρότερο “τουριστικό” κοινό, καθότι πιο απαιτητική και πιο δύσκολη. Στην ορειβασία πράγματι κυριαρχεί το στοιχείο της φύσης. Στην πεζοπορία τα μονοπάτια απαντώνται ακόμη και σε αστικό ιστό, και είναι ένας τρόπος επαφής του πεζοπόρου με την ιστορία και τη φύση του τόπου που επισκέπτεται. Από τον ορισμό του άρθρου 1 λείπει οποιαδήποτε αναφορά σε ιστορικά – πολιτιστικά στοιχεία και αξιοθέατα (εδώ να αναφέρουμε πως περίπου 3 εκατομμύρια πεζοπόροι κάθε χρόνο περπατούν το “Δρόμο του Αγίου Ιακώβου” στην Ισπανία, που λίγη σχέση έχει με φύση, και ακόμη λιγότερη ο λόγος για τον οποίο τον περπατούν οι πεζοπόροι).

Άρθρο 02 – Κατηγορίες ορειβατικών – πεζοπορικών μονοπατιών

Στην Ελλάδα, ίσως στη συντριπτική τους πλειοψηφία τα μονοπάτια δημιουργήθηκαν ως “μονοπάτια διαβίωσης”, με κάποια από αυτά να χρησιμοποιούνται για πάνω από 6000 χρόνια… Με την γενίκευση του πεζοπορικού τουρισμού, οι χρήσεις τους διευρύνθηκαν. Έτσι σχεδόν όλα τα μονοπάτια έχουν πολλαπλές χρήσεις, ακόμη και τα Ευρωπαϊκά ή τα Εθνικά, που στην ουσία απαρτίζονται από επιμέρους μονοπάτια (και αρκετή άσφαλτο). Η κατηγοριοποίησή τους σε σχέση με τις χρήσεις τους δεν πιστεύουμε πως ωφελεί σε κάτι. Τα περισσότερα μονοπάτια ούτως ή άλλως συνδυάζουν περισσότερες χρήσεις. Η απλή κατηγοριοποίηση σε Ευρωπαϊκά, Εθνικά και Τοπικά είναι ίσως πιο απλή και βοηθάει το χρήστη να επιλέξει τη διαδρομή που θέλει.

Να αναφέρουμε πως εδώ τίθεται και πάλι το θέμα του “ορειβατικού μονοπατιού”. Το ορειβατικό μονοπάτι είναι μία από τις κατηγορίες των πεζοπορικών μονοπατιών. Έχει γραφτεί ορισμός των ορειβατικών μονοπατιών στην αρχή του “2” αλλά δεν παρουσιάζεται ως ξεχωριστή κατηγορία

(“Αυτά καλύπτουν διάφορες ανάγκες των ορεινών πληθυσμών αλλά και επισκεπτών της φύσης. Περνούν από περιοχές διακεκριμένου ορεινού όγκου ακολουθώντας συνήθως την πορεία «πρόποδες προς κορυφή», περνούν από ορεινά χωριά, ορειβατικά καταφύγια, αναρριχητικά πεδία, φαράγγια και άλλες απομονωμένες διαδρομές. Επίσης περνούν από φυσικά ή πολιτιστικά αξιοθέατα και χρησιμοποιούνται για ημερήσιες εκδρομές με μια ή δυο διανυκτερεύσεις σε τουριστικά καταλύματα ή ορειβατικά καταφύγια.”).

Από το άρθρο 02, παράγραφος 2, εύκολα μπορεί κανείς να βγάλει το συμπέρασμα πως ένα παραλιακό μονοπάτι μήκους 500 μέτρων είναι ένα “μονοπάτι μικρού μήκους” που περνάει από περιοχή διακεκριμένου ορεινού όγκου, ακολουθώντας συνήθως την πορεία “πρόποδες προς κορυφή”, περνάει από ορεινά χωριά κτλ…”. Να τονίσουμε εδώ πως η ορειβασία συγκαταλέγεται στην πεζοπορία πολύ οριακά, καθώς συχνά απαιτείται και η χρήση των χεριών ή και τεχνικού εξοπλισμού.

Άρθρο 03 – Χαρακτηριστικά ορειβατικών μονοπατιών

Πάλι εδώ υπάρχει σύγχυση γύρω από την πεζοπορία και την ορειβασία. Στον τίτλο του συγκεκριμένου άρθρου αναφέρεται μόνο η ορειβασία. Η κατηγοριοποίηση με βάση τη σπουδαιότητα ενός μονοπατιού έχει να κάνει με την υποκειμενική αντίληψη του χρήστη. Προτείνουμε, όπως και στο άρθρο 2, η κατηγοριοποίηση των μονοπατιών να είναι η απλούστερη δυνατή, δηλαδή Ευρωπαϊκά, Εθνικά, τοπικά.

Άρθρο 04 – Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά ορειβατικών – πεζοπορικών

Μονοπατιών

Από την αρχαιότητα, τα μονοπάτια είχαν πλάτος ανάλογο με τη χρήση τους. Οι ημιονικές οδοί για παράδειγμα, έφταναν σε πλάτος και τα 2,5 μέτρα ώστε να μπορούν να διασταυρώνονται δύο φορτωμένα μουλάρια. Αυτό φαίνεται και από το πλάτος των τειχών που οριοθετούν το μονοπάτι (βλ. Ζαγοροχώρια ή Τήνο για παραδείγματα). Τα στενά μονοπάτια των τσοπάνηδων καμιά φορά έχουν πλάτος που δεν ξεπερνάει τους 30 πόντους. Για τη σημερινή χρήση των μονοπατιών, προτείνουμε τα πλάτη να είναι όσο το δυνατόν κοντά στο αρχικό τους πλάτος. Για τα νέα μονοπάτια, το πλάτος 120cm είναι κατάλληλο ώστε να μπορέσουν δύο πεζοπόροι να διασταυρωθούν με ασφάλεια, αλλά και πάλι εξαρτάται από τη χρήση του μονοπατιού.

Το μήκος και η υψομετρική διαφορά παράγονται από το αρχείο GPX το οποίο αποτελεί την δορυφορική και ψηφιακή καταγραφή του μονοπατιού.

Η αναφορά σε βαθμό δυσκολίας εξυπηρετεί το χρήστη ο οποίος θα επιλέξει μια διαδρομή για περπάτημα. Για το βαθμό δυσκολίας, το αν ένα μονοπάτι είναι εύκολο ή δύσκολο εξαρτάται από τη φυσική κατάσταση του ανθρώπου που θα το περπατήσει. Ένα πολύ δύσκολο μονοπάτι για παράδειγμα για έναν άνθρωπο που δεν περπατάει, σίγουρα είναι πολύ εύκολο για κάποιον ο οποίος αθλείται συστηματικά. Η Γαλλική Συνομοσπονδία Πεζοπορίας (http://www.ibpindex.com/ibpindex/analyser.php) χρησιμοποιεί ένα σύστημα 5 επιπέδων δυσκολίας, που διαιρούνται σε επιμέρους επίπεδα ανάλογα με τη φυσική κατάσταση του πεζοπόρου. Για τη διευκόλυνσή της επιλογής του πεζοπόρου, που είναι και το ζητούμενο, και για την πιο ακριβή αναφορά σε βαθμό δυσκολίας, η πρακτική έχει δείξει πως μια κλίμακα 1 έως 5 είναι η πιο σαφής, χρησιμοποιώντας ως στοιχείο αναφοράς τον πεζοπόρο μέτριας φυσικής κατάστασης. Η κλίμακα αυτή πρέπει να αφορά μόνο την πεζοπορία, και όχι και ορειβασία ή άλλα αθλήματα. Παραπάνω κατηγορίες δεν βοηθούν στην κατανόηση της διαβάθμισης, ενώ λιγότερες αναγκαστικά δεν δίνουν επαρκή πληροφορία.

Άρθρο 05 – Χωροθέτηση – χάραξη – πιστοποίηση νέων ορειβατικών – πεζοπορικών

Μονοπατιών

(Σημειώνεται πως υπάρχει λάθος στην αρίθμηση των παραγράφων καθώς η παράγραφος 2 επαναλαμβάνεται.)

Κατ’ αρχήν να αναφέρουμε κι εμείς, όπως και ο κ. ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΜΠΡΗΣ, την τάση κατασπατάλησης δημοσίου χρήματος για να γίνουν μονοπάτια “σύμφωνα με τις προδιαγραφές”, οι οποίες στο άρθρο 5 δεν διαφέρουν και πολύ από αυτές του 2006. Τα μονοπάτια ήταν ένας τρόπος απορρόφησης κονδυλίων στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων.

Παράγραφος 1. Όταν υπάρχει ευρύτερο σχέδιο διαχείρισης ενός τόπου, εκ των πραγμάτων λαμβάνεται υπ’ όψιν στη δημιουργία δικτύου μονοπατιών. Απλά στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει κάτι τέτοιο.

Παράγραφος 2.1 Ο κεντρικός άξονας πάνω στον οποίο πιστεύουμε πως πρέπει να σχεδιάζεται ένα μονοπάτι ή ένα δίκτυο μονοπατιών είναι η δυνατότητά του να προσελκύσει πεζοπορικό τουρισμό. Εάν δεν μπορεί να γίνει αυτό, τότε δεν έχει νόημα και το έργο διότι θα κοστίσει περισσότερο απ’ ότι θα αποφέρει στον τόπο. Η δυνατότητα ενός τόπου να προελκύσει πεζοπορικό τουρισμό εξαρτάται από τα φυσικά και πολιτιστικά του αξιοθέατα, το είδος των μονοπατιών που ενδεχομένως υπάρχουν από παλαιότερα, τη δυνατότητα διανυκτέρευσης (όπου απαιτείται), καθώς και τα κίνητρα της τοπικής κοινωνίας. Εάν η τοπική κοινωνία δεν βρίσκεται στην βάση του αιτήματος να γίνει ένα μονοπάτι, τότε είναι καλύτερο να μην γίνει τίποτα.

Παράγραφος 2.2 Αναφέρεται κυρίως σε χάραξη νέων μονοπατιών, πράγμα το οποίο χρειάζεται σπανίως στην Ελλάδα.

Παράγραφος 2 (η δεύτερη παράγραφος 2): Για να μην σπαταληθεί εκ νέου χρήμα το οποίο θα μπορούσε να στηρίξει τη χώρα τουριστικά, είμαστε πεπεισμένοι πως η κύρια ενασχόληση του επιστήμονα που αναλαμβάνει το έργο χάραξης ή σχεδιασμού δικτύου μονοπατιών πρέπει να είναι το αν το/τα μονοπάτια θα μπορέσουν να προσελκύσουν πεζοπόρους ή όχι. Τα μονοπάτια στην Ελλάδα είναι τις περισσότερες φορές υφιστάμενα, και δεν απαιτούν κάποια μελέτη για να ξεκλαδωθούν ή για να γίνουν μικρές επιδιορθώσεις βατότητας. Απαιτούν όμως ειδικό μακροπρόθεσμο σχέδιο που να περιλαμβάνει τη δικαιολόγηση του σχεδιασμού ενός δικτύου μονοπατιών με βάση τις απαιτήσεις των πεζοπόρων, και ταυτόχρονα σχέδιο προβολής τουλάχιστον πενταετίας, το οποίο να περιέχει λεπτομερείς δράσεις που θα καταστήσουν το έργο βιώσιμο οικονομικά.

Παράγραφος 3. Η πιστοποίηση στα μονοπάτια (βλ. European Ramblers Association) είναι ένα εργαλείο μάρκετινγκ το οποίο βάζει κανόνες ώστε το κοινό που παρακολουθεί το σήμα να επιλέξει πιο εύκολα μια πιστοποιημένη διαδρομή. Λειτουργεί δηλαδή κυρίως για την προσέλκυση επισκεπτών. Η δημιουργία ενός σήματος ποιότητας απλά για την κατασκευή των μονοπατιών θεωρούμε πως θα δημιουργήσει ιδιαίτερες ανασφάλειες στους εν δυνάμει πεζοπόρους. Και αυτό, διότι τα περισσότερα έργα μονοπατιών που έγιναν στην Ελλάδα, έγιναν με τις προδιαγραφές του άρθρου 5 (που αποτελεί αντιγραφή των Οδηγιών και Προδιαγραφών του 2006). Εάν έπαιρναν πιστοποίηση λοιπόν, και κάποιος πεζοπόρος περπατούσε ένα από αυτά και δεν ήταν ικανοποιημένος (πολύ πιθανό), τότε αυτό θα αμαύρωνε την ιδέα του και για τα υπόλοιπα πιστοποιημένα μονοπάτια. Πιστεύουμε πως η πιστοποίηση πρέπει να παραμείνει σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, ως έχει σήμερα, και να χρησιμοποιείται καθαρά για λόγους προβολής.

Παράγραφος 4. Είχαμε αναφέρει και στην εισαγωγική μας τοποθέτηση πως χρειάζεται ένα πανελλήνιο μητρώο μονοπατιών ώστε να γνωρίζει η πολιτεία τί υπάρχει από μονοπάτια. Αυτό αρκεί. Να τονίσουμε εδώ πάντως πως το να μπει η πληροφορία για μονοπάτι σε ένα διαδικτυακό τόπο της τοπικής υπηρεσίας (πχ. στην ιστοσελίδα ενός Δήμου) τουριστικά δεν βοηθάει σε τίποτα. Παραδείγματα υπάρχουν άπειρα!

Άρθρο 06 – Προϋποθέσεις και κανόνες για την κατασκευή μονοπατιών

Σελίδα 1: Χώροι αναψυχής: Οι πεζοπόροι δεν χρειάζονται πολυτέλειες. Άλλωστε περπατούν μονοπάτια για να ξεφύγουν ως ένα βαθμό και από τον σύγχρονο πολιτισμό. Χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά που βρίσκονται πλησίον του μονοπατιού (κυρίως λίθους), καθώς και τη φυσική σκιά ενός δέντρου, είναι πολύ εύκολο να ξεκουραστούν. Η δημιουργία χώρων ανάπαυσης με την εκμετάλλευση των φυσικών υλικών δεν κοστίζει τίποτα, ειδικά σε σχέση με τα υπέρογκα κόστη για παγκάκια και κιόσκια από σουηδικό ξύλο που ρημάζουν στο έλεος του καιρού…

Σελίδες 2-3: Αφορά σε προδιαγραφές σήμανσης για τα Ευρωπαϊκά μονοπάτια, οι οποίες πολύ συχνά δεν έχουν χρησιμοποιηθεί…

Σελίδες 13-14: Προτάσεις για τεχνικές βελτιώσεις, που τις περισσότερες φορές είναι αχρείαστες. Να συμφωνήσουμε με το σχόλιο του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ. Τα παλιά χρόνια οι επεμβάσεις γίνονταν ακριβώς όπου υπήρχε ανάγκη, και χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά.

Σελίδα 14. Υπάρχουν πολύ πιο ευφάνταστα και με χιούμορ σχέδια τα οποία είναι πιο αποτελεσματικά στο να περάσουν το μήνυμα της απαγόρευσης.

Σελίδα 15. Εάν ένα μονοπάτι είναι ταυτόχρονα και “διαβίωσης” και “αθλητικό” και “αναψυχής”, τότε τί χρώμα θα έχει; Τα Εθνικά και Ευρωπαϊκά μονοπάτια να έχουν τα χρώματα σύμφωνα με τις προδιαγραφές τους. Τα υπόλοιπα μονοπάτια ή δίκτυα μονοπατιών ας χρησιμοποιήσουν ότι χρώματα θέλουν, αρκεί να ακολουθήσουν τους κανόνες ασφάλειας, κατανοητών σημάτων και αισθητικής. Η σήμανση με χρώμα είναι πολύ πιο ανθεκτική και πλήρης όταν χρησιμοποιείται μπογιά σε βράχους ή δέντρα (προσεκτικά εφαρμοσμένη όμως – όχι μουντζούρες) και η συντήρησή της πολύ πιο εύκολη. Το χρώμα χρησιμοποιείται ως σήμα κατατεθέν ενός δικτύου πεζοπορικών διαδρομών, και ο πεζοπόρος που θα δει τη σήμανση θα την αναγνωρίσει και θα την εμπιστευτεί.

Άρθρο 07 – Χώροι δασικής αναψυχής

Όπως αναφέρουμε και στο σχόλιό μας στο προηγούμενο άρθρο: “οι πεζοπόροι δεν χρειάζονται πολυτέλειες … περπατούν … να ξεφύγουν … από τον σύγχρονο πολιτισμό …” Δεν χρειάζεται να καταβάλλουμε υπέρογκα κόστη για παγκάκια και κιόσκια από “σουηδικό” ξύλο που ρημάζουν στο έλεος του καιρού…

Θα συμφωνήσουμε με τον κύριο ΑΝΤΩΝΗ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ πως οι χώροι ανάπαυσης είναι σε κάθε περίπτωση δευτερευούσης σημασίας.

Για τα απορρίμματα, κατά μήκος των μονοπατιών οι κάδοι έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό. Λειτουργούν δηλαδή ως πόλος έλξης σκουπιδιών τα οποία δεν αποκομίζονται σχεδόν ποτέ.

Άρθρο 08 – Σήμανση μονοπατιών

Η σήμανση των μονοπατιών, όπως δείχνει η πληθώρα πρακτικών σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει τρεις βασικούς κανόνες:

α) να παρέχει ασφάλεια στον πεζοπόρο όσον αφορά στην πορεία του (να μην αισθάνεται ο πεζοπόρος πως έχει χαθεί),

β) να είναι εύκολα κατανοητή από τον πεζοπόρο (πινακιδάκια χωρίς βέλος για παράδειγμα, ή στρογγυλά σήματα με χρώμα μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση)

και γ) να υπακούν σε κάποιους κανόνες αισθητικής και λιτής παρέμβασης στο τοπία (π.χ. το τρύπημα βράχων για μεταλλικά πινακιδάκια είναι οριακά μια μόνιμη αλλοίωση του τοπίου).

Για τα Ευρωπαϊκά και για τα Εθνικά μονοπάτια καλό είναι να υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές σήμανσης, καθότι αποτελούν ενιαία δίκτυα διαδρομών. Για τα μικρότερα μονοπάτια ή τοπικά δίκτυα διαδρομών η σήμανση δεν είναι εφικτό, αλλά ούτε και θεμιτό να ελέγχεται κεντρικά. Το κάθε τοπικό δίκτυο μονοπατιών καλό είναι να έχει τη δική του ταυτότητα. Η πράξη μας έχει διδάξει πως όταν όλα τα μονοπάτια τοποθετηθούν κάτω από την ίδια “ομπρέλα”, χάνουν πολύ σε δυναμική προβολής, άρα και προσέλκυσης επισκεπτών.

Άρθρο 09 – Τρόποι σήμανσης

Σε γενικές γραμμές συμφωνούμε με την πρώτη παράγραφο του άρθρου, αν εξαιρέσει κανείς πως πάλι εμφανίζεται η αναφορά σε ορειβατικά μονοπάτια. Να σημειώσουμε πως τα ανακλαστικά χρώματα ή υλικά για τον εντοπισμό των πινακίδων σε περίπτωση αναγκαίας νυχτερινής πορείας καλό είναι να είναι προαιρετικός, ανάλογα με το πεδίο στο οποίο κινείται το μονοπάτι.

Άρθρο 10 – Είδη πινακίδων σήμανσης

Για τη σήμανση, έχοντας δουλέψει σε εκατοντάδες χιλιόμετρα μονοπατιών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Κίνα, Ισλανδία, Γαλλία κ.ά.) πιστεύουμε πως χρειάζονται μόνο γενικοί κανόνες και όχι συγκεκριμένες διαστάσεις και προδιαγραφές. Η σήμανση, κυρίως η σήμανση κατεύθυνσης, έχει στόχο να βοηθήσει τον πεζοπόρο να περπατά χωρίς τη συνεχή χρήση χάρτη, ώστε να έχει περισσότερο χρόνο στη διάθεσή του για να απολαύσει τα φυσικά και πολιτιστικά αξιοθέατα και να διαβάσει ενδεχομένως έναν οδηγό με πληροφορίες για τα αξιοθέατα. Προτείνουμε την απλοποίηση του άρθρου με την εξής αναφορά στη σήμανση:

Η σήμανση διαχωρίζεται σε 4 επιμέρους κατηγορίες:

α) Σήμανση κατεύθυνσης με χρώμα ή μεταλλικά πινακιδάκια, ή κάποιον άλλο τρόπο (οι διαστάσεις να είναι ενδεικτικές, καθώς η πρακτική έχει δείξει πως συχνά δεν υπάρχει επαρκές υπόβαθρο για μεγάλες διαστάσεις)

β) Σήμανση κατεύθυνσης με πινακίδες που αναγράφουν προορισμούς (με βέλος), χρόνο και απόσταση

γ) Σήμανση “υποδοχής” στο μονοπάτι με πινακίδες μικρού μεγέθους που έχουν το χάρτη του μονοπατιού, τεχνικές πληροφορίες και μικρό κείμενο επεξήγησης σε ελληνικά και αγγλικά. Εδώ αν οι πινακίδες αυτές είναι 2 τετραγωνικά μέτρα όπως αναφέρει το άρθρο, στην περίπτωση που 5 μονοπάτια έχουν κοινή αφετηρία τί γίνεται; Δημιουργούμε ένα τοίχο 10 τετραγωνικών μέτρων;

δ) Σήμανση με “κεντρικές” πινακίδες σε κομβικά σημεία του τόπου από τον οποίο διέρχεται το μονοπάτι ή του τόπου όπου υπάρχει δίκτυο πεζοπορικών διαδρομών. Οι πινακίδες αυτές έχουν ένα χάρτη της ευρύτερης περιοχής, καθώς και αναφορά στις πεζοπορικές διαδρομές, τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά και τα σημεία εκκίνησης.

Σχετικά με την πιστοποίηση, έχουμε αναφέρει και σε ανώτερο άρθρο πως η πιστοποίηση πρέπει να εξυπηρετεί σκοπούς προβολής και μάρκετινγκ. Αυτός ο σκοπός εξυπηρετείται επαρκώς από την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία (European ramblers Association). Διαφορετικά δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα καθώς δεν υπάρχει κίνητρο τουριστικό από πίσω. Ταυτόχρονα, δημιουργείται ένα γραφειοκρατικό χάος για το οποίο το Δημόσιο δεν έχει ούτε την οικονομική δυνατότητα, ούτε το ανθρώπινο δυναμικό, ούτε και την εμπειρία και την κουλτούρα της πεζοπορίας για να το αντιμετωπίσει. Αντίθετα, προτείνουμε, όταν γίνεται ένα έργο μονοπατιού, η δημόσια αρχή που το παραλαμβάνει, να είναι απολύτως υπεύθυνη για το έργο και να είναι υποχρεωμένη να το φροντίζει. Εάν το έργο που παρέλαβε ήταν, όπως έχει γίνει συχνά, εμφανώς για κατασπατάληση χρήματος, τότε να αποδίδονται οι ανάλογες ευθύνες σε αυτόν που το παρέλαβε ή στον “εργολάβο”.

Άρθρο 11 – Σύμβολα και χρώματα σήμανσης μονοπατιών

Παράγραφος Α: Για τα Ευρωπαϊκά και Εθνικά μονοπάτια οι κανόνες πρέπει να τηρούνται καθότι αποτελούν ενιαία δίκτυα διαδρομών. Υπάρχει όμως και μια άλλη κατηγορία μονοπατιών μεγάλων διαδρομών, τα οποία δεν είναι ούτε Εθνικά ούτε Ευρωπαϊκά. Είναι οι λεγόμενες διαδρομές μεγάλου μήκους όπως για παράδειγμα το Menalon Trail οι οποίες έχουν ένα συγκεκριμένο όνομα διαδρομής, σύμβολο διαδρομής, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να περνούν τα σύνορα και να συνεχίζουν σε τρίτες χώρες (εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης). Σε αυτές τις περιπτώσεις τί γίνεται;

Παράγραφος Β:

Η χρήση μπογιάς αντί για μεταλλικό πινακίδιο είναι πολύ πιο ευρέως διαδεδομένη διεθνώς, και είναι πολύ πιο ανθεκτική, προσφέρει μεγαλύτερες δυνατότητες σήμανσης καθώς εφαρμόζεται πολύ πιο εύκολα και αποτελεί μια παροδική παρέμβαση στο τοπίο σε σχέση με το πινακιδάκι το οποίο αναγκαστικά τρυπάει το βράχο ή καρφώνεται στο δέντρο.

Προτείνουμε οι διαστάσεις των πινακίδων να είναι καθαρά ενδεικτικές.

Η χρήση χρωματικού κώδικά ανάλογα με το είδος του μονοπατιού δεν μας φαίνεται λειτουργική εκ των πραγμάτων καθώς:

α) Τί χρώμα χρησιμοποιείται εάν συνδυάζονται περισσότερες από μία κατηγορίες; (τα μονοπάτια που εμπίπτουν σε μόνο μία κατηγορία της παραγράφου 2 του άρθρου 2, αν υπάρχουν, είναι απειροελάχιστα)

β) Συνήθως οι μικρές διαδρομές συνδυάζονται σε τοπικά δίκτυα και η χρήση διαφορετικών χρωμάτων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να ξεχωρίζει η κάθε διαφορετική διαδρομή του δικτύου. Επίσης, πολλά δίκτυα χρησιμοποιούν ένα μόνο χρωματικό κώδικα για όλα τα μονοπάτια ώστε οι πεζοπόροι να αναγνωρίζουν εύκολα τα μονοπάτια που ανήκουν στο εν λόγω δίκτυο.

γ) Μικρή παρατήρηση: Το πράσινο χρώμα εκ των πραγμάτων δημιουργεί δυσκολίες καθώς μπερδεύεται με το πράσινο φόντο σε δασώδεις περιοχές καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό του από τους πεζοπόρους…

Η αρίθμηση των μονοπατιών είτε ανάλογα με τους νομούς είτε σε σχέση με κάτι άλλο το οποίο τα τοποθετεί σε εθνική λίστα σχολιάζεται σε επόμενο άρθρο.

Άρθρο 12 – Καταγραφή Μονοπατιών

Η αρίθμηση των μονοπατιών είτε ανάλογα με τους νομούς είτε σε σχέση με κάτι άλλο το οποίο τα τοποθετεί σε εθνική λίστα προτεραιότητας θα δημιουργήσει κατά τη γνώμη μας τεράστια προβλήματα σύγχυσης στους πεζοπόρους, και ιδιαίτερα στους ξένους. Τα μονοπάτια που δεν είναι Ευρωπαϊκά ή Εθνικά, ας έχουν ότι αρίθμηση, όνομα, κωδικό και σήμανση θέλουν, αρκεί να ακολουθούν τους προαναφερθέντες σε σχόλιό μας κανόνες ασφάλειας, κατανόησης σήματος και αισθητικής. Διαφορετικά θα δημιουργηθεί ένα εθνικό χάος που θα βλάψει την τουριστική δυναμική κάποιων τόπων που θέλουν να εκμεταλλευτούν τα μονοπάτια και να βοηθήσουν τους ξένους πεζοπόρους τους να τα βρουν και να τα απολαύσουν.

Εδώ τονίζουμε και πάλι πως τα μονοπάτια έχουν πολλαπλές χρήσεις οπότε η κατηγοριοποίησή τους με βάσει υποτιθέμενες χρήσεις δεν εξυπηρετεί κατά τη γνώμη μας.

Άρθρο 13 – Ανάθεση κατασκευής και συντήρηση ορειβατικών – πεζοπορικών

Μονοπατιών

Τα ορειβατικά και πεζοπορικά μονοπάτια (πάλι συγχέονται εδώ) δεν αποτελούν κατά την άποψή μας δασοτεχνικά έργα το έτος 2016. Ήδη από το 2007, δέκα χρόνια πριν, ο ΕΟΤ έγραφε σε μελέτη του σχετικά με τα μονοπάτια (ΕΟΤ, 2007, σ. 4 – http://goo.gl/XK5cKf) πως η έννοια του παραδοσιακού μονοπατιού […] έχει από καιρού διαφύγει του στενού πλαισίου μιας φθίνουσας υποδομής προς όφελος μιας […] τουριστικής δραστηριότητας. Ειδικά εάν κοιτάξουμε τα εκατομμύρια πεζοπόρων τουριστών στο εξωτερικό, αλλά και την συνεχώς ανερχόμενη ελληνική αγορά, διαπιστώνουμε πως υπάρχει επιτακτική ανάγκη τουριστικής αξιοποίησης των μονοπατιών. Η τεράστια γραφειοκρατία των τελευταίων ετών, που διέπεται από τους ίδιους κανόνες που προτείνει το άρθρο 13 του παρόντος, δεν έχει καταφέρει παρόλα τα υπέρογκα ποσά που έχουν δαπανηθεί, να προελκύσει πεζοπόρους στα μονοπάτια που κατασκευάστηκαν. Θα συμφωνήσουμε απόλυτα με το ΧΡΗΣΤΟ ΛΑΜΠΡΗ στο σχόλιό του επί του άρθρου.

Τα μονοπάτια υπάρχουν. Θέλουν κλάδεμα, μικροεπεμβάσεις, σωστή σήμανση και ιδιαίτερη προβολή σε βάθος χρόνου. Όλα τα υπόλοιπα είναι για την κατευθυνόμενη (μάλλον) χρήση κονδυλίων. Προς αναφορά, τα τέσσερα ίσως πιο πετυχημένα μονοπάτια σε προσέλκυση επισκεπτών στην Ελλάδα των τελευταίων ετών είναι το Kythera Hiking (Κύθηρα), το Menalon Trail (Αρκαδία), το Andros Routes (Άνδρος), και το Sifnos Trails (Σίφνος), τα οποία κόστισαν ελάχιστες χιλιάδες ευρώ και ήδη προσελκύουν δεκάδες χιλιάδες πεζοπόρους που αποφέρουν στον τόπο υπερπολλαπλάσια κέρδη. Το αστείο είναι πως ούτε ένας δασολόγος ή μηχανικός δεν έλαβε μέρος στη δημιουργία τους, πως ούτε κάποια άδεια χρειάστηκε, και πως τα σχόλια των πεζοπόρων είναι διθυραμβικά… Προτείνουμε στους συντάκτες του άρθρου να τους κάνουμε όσες δωρεάν ξεναγήσεις επιθυμούν σε διάφορα μονοπάτια της Ελλάδας, ώστε να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασι τα όσα λέμε.

Όσον αφορά στους αναδόχους, η πράξη τα τελευταία χρόνια έχει δείξει πως πολλοί τόποι έχουν ωφεληθεί τουριστικά από τη δράση φορέων του ιδιωτικού χώρου. Προτείνουμε να μπει ένα μέτρο αξιολόγησης και ευθυνών για τα έργα που δεν ολοκληρώνονται, αλλά ο αποκλεισμός των ιδιωτικών φορέων (Αστικές Μη Κερδοσκοπικές, Σωματεία, Κοιν.Σ.Επ., Εταιρείες κτλ.) θα πλήξει ισχυρότατα, και ίσως ανεπανόρθωτα, την τουριστική ανάπτυξη που προσφέρουν τα μονοπάτια. Ταυτόχρονα, να τονίσουμε πως οι πεζοπορικοί σύλλογοι είναι Αθλητικά Σωματεία και ως εκ τούτου έχουν να κάνουν με τη χρήση των μονοπατιών, και όχι με τη χάραξη και την κατασκευή τους. Είναι όμως εξαιρετικοί οι πεζοπορικοί και ορειβατικοί σύλλογοι στο να είναι ομάδες υποστήριξης μονοπατιών, και να ασχολούνται με την βιωσιμότητα του έργου σε βάθος χρόνου (συντήρηση και προβολή).

Άρθρο 15

Όσον αφορά στην καταγραφή από τις Διευθύνσεις Δασών, συμμεριζόμαστε εξ’ ολοκλήρου την άποψη του κ. ΙΩΑΝΝΗ ΛΑΓΟΥ. Θα θέλαμε να τονίσουμε όμως πως υπάρχει η ανάγκη δημιουργίας νομικού πλαισίου για την προστασία των μονοπατιών από εκούσιες καταστροφές, όπως η δημιουργία παράνομων δρόμων. Τα περισσότερα μονοπάτια της Ελλάδας βρίσκονται στους χάρτες 1:5000 της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού. Ας κατοχυρωθούν ως μονοπάτια (όσα δεν έχουν ακόμη γίνει δρόμοι) και να απαγορεύεται δια νόμου η καταστροφή τους. Εάν καταστραφούν, τότε να προβλέπονται ευθύνες

Παράρτημα Ι – ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΥΛΗΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΔΙΑΝΟΙΞΗΣ ΜΟΝΟΠΑΤΙΩΝ

Συμφωνούμε σε μεγάλο βαθμό με τα σχόλια του κ. ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΜΠΡΗ και αντιπροτείνουμε την εξής απλοποιημένη, φθηνή και ευέλικτη διαδικασία με τις προδιαγραφές ανάδειξης παλαιών μονοπατιών, την οποία μπορούν φυσικά εν μέρει να την αναλαμβάνουν και οι δασολόγοι ή οι μηχανικοί:

-Περιγραφή διαδικασίας επιλογής διαδρομών, ώστε να υπάρχει αναφορά στη λογική που ακολουθήθηκε

-Περιγραφή του μήκους και του τύπου των καθαρισμών που απαιτούνται (για τον προσδιορισμό της εργασίας καθαρισμού)

-Αναφορά σε τυχόν σοβαρά προβλήματα βατότητας. Αν πρόκειται για σημείο που δεν είναι προσπελάσιμο (αν χρειάζεται πχ. να κατασκευαστεί μια γέφυρα), τότε να καλείται ξεχωριστά ειδικός επιστήμονας για το συγκεκριμένο έργο.

-Ψηφιακή αποτύπωση με συσκευή GPS του μονοπατιού.

-Αναφορά των σημείων σήμανσης με πινακίδες, στα οποία θα πρέπει να περιέχονται λεπτομερώς τα εξής: Γεωσυντεταγμένες σημείου, φωτογραφία, προορισμός ή τοπωνύμιο σε ελληνικά και λατινικούς χαρακτήρες, κατεύθυνση βέλους, χιλιομετρική απόσταση, χρόνος, ύψος πασσάλου στήριξης.

-Η σήμανση να είναι διπλής κατεύθυνσης υποχρεωτικά

-Περιγραφή του τρόπου σήμανσης μεταξύ των σημείων που έχουν πινακίδες με προορισμούς (πχ. χρώμα, πινακιδάκια κτλ.). Θα πρέπει να αναφέρεται ρητά πως θα σηματοδοτηθούν τουλάχιστον όλες οι διασταυρώσεις

-Μίνιμουμ 15 χιλιόμετρα διαδρομών (αλλιώς δεν πρόκειται για έργο ανάπτυξης πεζοπορικού τουρισμού)

-Πενταετές σχέδιο ανάπτυξης του μονοπατιού με σαφή αναφορά σε δράσεις προβολής και συντήρησης

Παράρτημα ΙΙΙ – Κατασκευαστικές λεπτομέρειες

Οι τεχνικές αυτές προδιαγραφές (που πάλι συγχέουν πεζοπορικό και ορειβατικό μονοπάτι) είναι προαιρετικές και θεωρούμε πως σε γενικές γραμμές είναι καλό να αναφέρονται. Σχετικά με τα σημεία ξεκούρασης, θέας, παγκάκια, κιόσκια κτλ, προτείνουμε να αποτελούν ξεχωριστό έργο από αυτό του μονοπατιού, προαιρετικό, και να δίνεται ιδιαίτερη σε χρήση απλών υλικών του τόπου και φυσικής σκιάς. Τα τεράστια ποσά που δαπανώνται για τέτοια παράπλευρα έργα θα ήταν πιο χρήσιμα εάν κατευθύνονταν προς την προβολή μονοπατιών.

Παράρτημα V – Προβολή και Δημοσίευση

Το ότι η προβολή αναφέρεται ως παράρτημα, δείχνει πόσο μακριά από την πραγματικότητα βρίσκεται η εν λόγω Υ.Α. Η προβολή είναι ένα πολυσύνθετο αντικείμενο και οι δράσεις προβολής πρέπει να είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το σχεδιασμό του μονοπατιού / δικτύου μονοπατιών και να γίνεται σε βάθος χρόνων. Προτείνουμε στους συντάκτες του άρθρου να παρακολουθήσουν κάποιες από τις δράσεις προβολής που έχουν γίνει για ορισμένα μονοπάτια στην Ελλάδα στις εξής ιστοσελίδες: http://www.pathsofgreece.gr , http://www.sifnostrails.com, για να διαπιστώσουν πως η προβολή δεν είναι μια λίστα με 5 πραγματάκια σε παράρτημα. Όταν χτίζεται ένα ξενοδοχείο, δεν περιμένεις με σταυρωμένα χέρια πότε θα σου εμφανιστούν οι πελάτες. Τρέχεις συνεχώς να τους βρεις, με ότι τρόπο μπορείς. Το ίδιο ισχύει και στα μονοπάτια, τα οποία αποτελούν έναν από τους πόλους έλξης τουρισμού για την Ελλάδα με πολλαπλά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά οφέλη, κυρίως εκτός της υψηλής τουριστικής περιόδου.

Σχετικά με το Μητρώο, η τοποθέτησή μας:

α) Στόχος του Μητρώου θα πρέπει να είναι η καταγραφή και η προστασία των μονοπατιών, κυρίως από επεμβάσεις που θα αλλοιώσουν μόνιμα το χαρακτήρα τους (πχ. Καταστροφή από μπουλντόζα για να γίνει δρόμος).

β) Θεωρούμε πως είναι καλό να υπάρχει εσωτερική αρίθμηση η οποία δεν θα γίνεται αντιληπτή από τους τουρίστες – πεζοπόρους τους οποίους και δεν εξυπηρετεί. Εκεί ας μπουν Περιφέρειες, Νομοί, Δήμοι και ότι άλλο.

γ) Το Μητρώο να δημιουργηθεί από το Υπουργείο Τουρισμού (πάλι τίθεται εδώ το θέμα πεζοπορίας και ορειβασίας) σε συνεργασία με τα Υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος

δ) Για να μην έχει υπέρογκο κόστος η δημιουργία ενός τέτοιου Μητρώου, και επειδή τα Δασαρχεία δεν έχουν σχέση με την πεζοπορία, προτείνουμε το Μητρώο να έχει μια διαδικτυακή πλατφόρμα στην οποία θα μπορεί ο διαχειριστής ενός μονοπατιού ή δικτύου μονοπατιών να εισάγει τα στοιχεία για την/τις διαδρομές. Αυτόματα μπορεί να βγαίνει μια κωδικοποιημένη “ταυτότητα του μονοπατιού”.